doon

Algemein Gesjreve Limburgs

Wirkwaord

doon (Nederlands: doen)

• Mofers: doo~n (dui~t, dieë\j > dee\j, dieë\je > de\je, gedao~n)

Verveuging

deit, deeg, gedaon

Mofers

Wirkwaord

Lemma

doon /dó:n/

1. (euvergenkelik) 'n hanjeling óngernumme

   Laotj ós get anges gaon doon.

2. (modaal) maak van 'n ergatief wirkwaord e causatief wirkwaord

   De hèts vanne zón deej de bótter smiltje.

3. (euvergenkelik) e zeker bedraag of 'n wins es rizzeltaat gaeve

   Waat doon die èrpel nag op vandaag?

4. (euvergenkelik) get örges haer bringen of get örges in plaatse

   Dooch dich det book mer inne rögkzak.

5. (euvergenkelik) laote bezörge (gezag van aetes of drank wen me get bestèltj in 'n kefee of anger horeca)

   Dooch mich mer e piepke sjoes.

6. (euvergenkelik) (reflexief) get make, get plaatse

   Es se dich e kaebelke tösse d'n dinamo enne lamp duis, höbs te weer leech oppe fietsj.

7. (óneuvergenkelik) zich gedragen op 'n bestumdje meneer

   Dae duit wie echte studente det doon: väöl zoepen en neet inne beuk kieke.

   Doe duis meh, mer ónthaaj waat ich tich gezag höb.

   Dae miens duit ummer zoea twiefelechtig; dao höbs te toch ouch nieks aan.

8. (óneuvergenkelik) (ajerwèts) e gaat herstèlle; get trögk in wirkendje staot bringe

   De wagen is nimmieë te doon; ich höb dao al zat aan zitte te foesje.

9. (ajerwèts) 'n piep völle
10. örges mit aanvange

    Dooch noe meh die opgaaf en v'r zeen waal wie wieds toe kums.

11. (koppelwirkwaord) (ajerwèts) ane handj zeen mit; get loos zeen

    Waat duit tich?

12. (euvergenkelik) (~ aan) get slaagmieësig oetveure (wie van sport of kuns)

Aafbraeking

• doon

Synonieme

• [3] opbringe
• [4] ligke, zitte
• [8] lappe, make, nake, ripperere

Aafleijinge

• gedoons, nieksdoon, óngedaon, wieëdoons
• aafdoon, aandoon, aopdoon, bedoon, biedoon, biejeindoon, doordoon, euverdoon, ewegdoon, herdoon, mitdoon, naodoon, oetdoon, oetereindoon, ómdoon, óngerdoon, óntdoon, opdoon, toedoon, samedoon, trögkdoon, verdoon, veurdoon, voldoon, wegdoon

Verwantje wäörd

• make

Zagswies

• aan zich doon: (ajerwèts) zich (kleier) aandoon

  (gezag taenge de keutelkes) Sakkerloot, kóm noe. Ich mót aan mich doon!

• Det duit/deej nieks: Det maak nieks oet; det is neet erg.
• Det is ei doon en laote (naodrök op ei): Det is 'n väöls te lestig meneer veur mit einanger óm te gaon.
• d'n Hóngerdste zów 't neet doon.
• doon ofs se gek bös: doon ofwens se gein inzich inne situaasje höbs

  V'r doon ofwen v'r gek zeen en gaon gewuuen achteróm nao binne.

• doon wie gelieëndj: zich óng'interseerd gedrage
• doon wie henneske de gek: doon ofwen me nieks witj
• Dooch/doot gewuuen, dan duis se-n al gek genóg: Me mót zich neet aanstèlle.
• Dooch/doot waas se neet laote kóns: Es emes dit taenge dich zaet dan höbs se neet de steun van dem ziene kantj; hae zal dich neet helpe, meh dich waal 't laote doon.
• emes get/nieks doon: emes pien doon

  Kóm meh gewuuen binne; daen hóndj dae duit uch nieks.

• emes sjaaj doon
• gedaon höbbe (mit get): get aaf höbbe; vaerdig zeen mit werk of 'n aktiviteit

  Ich kan waal kómme; ich höb toch al gedaon mit aete.

• gedaon zeen (mit emes): verlaoren höbbe
• get/nieks gedaon kriege
• mit emes (nag) neet (kónne) doon waat me wiltj: mit emes ómgaon dae 'ne sterke wil haet

  Dae kump dich neet helpe; mit dem duis se nag neet waas te wils.

• nieks doon es get ligke/zitte ... (oppe puntjes kump ummer e wirkwaord): allein ligke/zitte ... (sónger 't voogwaord te!)
• 'n koe doon lache: humor höbbe waat hieël graof is
• noeats gedaon höbbe: noeatj vaerdig kómme mit e werk of 'n aktiviteit

  Moders höbbe noeatj gedaon.

• nöt doon taengen emes: sjrikkel te seil gaon taengen emes
• nöt doon / 't Duit nöt: hieël slech zeen (gezag van 't waer)

  Morge zal 't hieël nöt doon.

  't Deej gister hieël nöt.

• 't Is mich/dich/dem te doon óm ...: Ich interseer mich in ...
• 't Lieëtj/leet zich (neet) doon: 't Is/waas neet oetveurbaar of haolbaar.

Vermeljing

• Bakkes, Pierre: Mofers Waordebook, Stichting Mofers Waordebook (2007); p. 104-105.

Verveuging

		ich		doe		det		veer		geer		zie		deilwaord
		radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison
hujigen tied	sjrif	doon ↓daon		duis		duit duitj		doon		doontj		doon		doondje
	IPA	/dò:n/ /dɒ̀:n/		/dǿi̯s/	/dǿi̯z/	/dǿi̯t/ /dǿi̯c/	/dǿi̯d/ /dǿi̯ɟ/	/dó:n/		/dò:ɲ̊c/	/dò:ɲɟ/	/dó:n/		/dò:ɲɟə/
vergangen tied	sjrif	dieëj di-j deej		dieëds di-js deejs deeds		dieëj di-j deej		dieëje di-jje deje	dieëjen di-jjen dejen	dieëtj deetj		dieëje di-jje deje	dieëjen di-jjen dejen	gedaon
	IPA	/dìæ̯̈i̯/ /dɪ̀i̯/ /dè:i̯/		/dìæ̯̈d̥s/ /dɪ̀i̯s/ /dè:i̯s/ /dè:d̥s/	/dìæ̯̈dz/ /dɪ̀i̯z/ /dè:i̯z/ /dè:dz/	/dìæ̯̈i̯/ /dɪ̀i̯/ /dè:i̯/		/dìæ̯̈je/ /dɪ̀je/ /dé:je/	/dìæ̯̈jen/ /dɪ̀jen/ /dé:jen/	/dìæ̯̈c/ /dè:c/	/dìæ̯̈ɟ/ /dè:ɟ/	/dìæ̯̈je/ /dɪ̀je/ /dé:je/	/dìæ̯̈jen/ /dɪ̀jen/ /dé:jen/	/ɣə'dɒ́:n/
gebi-jjendje wies	sjrif			dooch!				done-v'r		doontj! doot! dootj!
	IPA			/dó:x/	/dó:ɣ/			/dó:nəvər/		/dò:ɲ̊c/ /dó:t/ /dó:c/	/dò:ɲɟ/ /dó:d/ /dó:ɟ/
substantivering		infinitief		gerundium I		gerundium II		supinum				participium
		radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal		liaison		radikaal		liaison
	sjrif	doon		gedoons ó		doon		donentaere		donentaeren		gedoon
	IPA	/dó:n/		/ɣə'dò:n̥s/	/ɣə'dò:nz/	/dó:n/		/dó:nən̥'tɛ̀:re/		/dó:nən̥'tɛ̀:ren/		/ɣə'dó:n/

Wiejerop guuef bakkes onnag de vorm dieë veur dieëj.

In anger spraoke

[1]

bewirk

• Algemein Gesjreve Limbörgs: doon

Albanees: bëj(sq:) Baskisch: egin(eu:) Frans: faire Ieslandjs: gera(is:) Ingels: do(en:) Japans: する(ja:), やる(ja:) Nederlandjs: doen(nl:) Perzisch: کردن(fa:)

Pools: robić(pl:), zrobić(pl:) Pruus: machen, tun Sjinees: 為(zh:), 做(zh:) Spaans: hacer(es:) Viëtnamees: làm(vi:) Wolof: def(wo:) Zweeds: göra

[12]

bewirk

• Algemein Gesjreve Limbörgs: beoefene
• Frans: practiquer
• Ingels: practise^(en:)
• Nederlandjs: beoefenen g

[emes get doon]

bewirk

• Algemein Gesjreve Limbörgs: aandoon

Daens: påvirke Fins: affisioida(fi:) Frans: affecter Ingels: affect(en:), harm Iteljaans: colpire

Nederlandjs: aantasten, aandoen(nl:) Portegees: afetar Pruus: antun Spaans: afectar Zweeds: påverka

Zelfstenjig naamwaord

Lemma

doon m /dó:n/

1. (synoniem) (ajerwèts) anger waord veur hanjeling
2. emes zie vas gedraag
3. d'n toestandj van emes zie gemood

Raod

Dit waord wuuert oetsloetendj nag gebroek wie aangegaeven inne zagswies.

Aafbraeking

• doon

Aafleijinge

• vandoon

Zagswies

• emes zien meneer van doon: 't gedraag van emes, de meneer van hanjele van emes
• in éínen doon: in eine gank, sónger óngerbraeking

  Ich ploog mien eige stök óm en ich trèk det van dich in einen doon ouch óm.

• oet zienen doon zeen (ouch mienen, dienen enzowiejer): neet zoea doon wie me gewuuen duit
• ómmen doon van: kortbie 'ne bepaoldjen tied (wuuert vervange door "róndj")

  Zoea ómmen doon van middig kóm ich uch det breer make.

Vermeljing

• Bakkes, Pierre: Mofers Waordebook, Stichting Mofers Waordebook (2007); p. 105.

Verbuging

		inkelvaad		mieëvaad
		radikaal	liaison	radikaal	liaison
nom.	sjrif	doon		—
	IPA	/dó:n/		—
dim.	sjrif	—		—
	IPA	—		—
dat.	sjrif	doon		—
	IPA	/dó:n/		—

In anger spraoke

[2]

• Ieslandjs: lund^(is:) v

Zelfstenjig naamwaord

Neet-lemma

doon ó /dó:n/

1. (gerundium) gerundium II van doon
   

Raod

Deze vorm (gerundium II taenge I) geldj es (neutraal) spraokgebroek sónger negatieve bieklank.

Aafbraeking

• doon

Verbuging

		inkelvaad		mieëvaad
		radikaal	liaison	radikaal	liaison
nom.	sjrif	doon		—
	IPA	/dó:n/		—
dim.	sjrif	—		—
	IPA	—		—
dat.	sjrif	doon		—
	IPA	/dó:n/		—

Wirkwaord

Neet-lemma

doon /dò:n/

1. (neet-lemma) inkelveljigen ieëste-persoeansvorm (ich) innen hujigen tied van doon

Aafbraeking

• doon

Variaasje

• [1] ↓daon

Wirkwaord

Neet-lemma

doon /dó:n/

1. (neet-lemma) mieëveljigen ieëste-persoeansvorm (veer) innen hujigen tied van doon
2. (neet-lemma) mieëveljigen derdje-persoeansvorm (zie) innen hujigen tied van doon

Aafbraeking

• doon